Skoro czytasz na ten artykuł, pewnie zastanawiasz się:

– czy praca grupowa z dzieckiem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu ma sens, 

– w jaki sposób ocenić, jak dziecko będzie funkcjonowało w grupie,

– jak wygląda praca w grupie dzieci z autyzmem,

– w jaki sposób dobiera się dzieci, by praca w grupie przyniosła korzyści, a nie powodowała dodatkowy stres.

Mam nadzieję, że ta publikacja pozwoli Ci znaleźć odpowiedzi na powyższe pytania. Skupimy się w niej głównie na omówieniu pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym.

1.   Czy praca grupowa z dzieckiem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu ma sens?

Oczywiście! Dzięki pracy w grupie, dziecko ma możliwość rozwijania kompetencji, które trudno doskonalić podczas zajęć indywidualnych. Uczestnicząc we wspólnych zajęciach zyskujemy okazję np. do:

a)    ćwiczenia reakcji na polecenia kierowane do grupy (np. „wszystkie dzieci wstają”).

U dzieci z autyzmem poziom rozumienia mowy, a w szczególności zwrotów potocznych, przenośni lub żartów może być niższy, niż u dzieci niezaburzonych.
W związku z tym często pojawia się trudność w reakcji na określenia inne niż jego imię – np. Tomek ≠ dziecko, chłopiec. Uczestnicząc w zajęciach grupowych, dziecko ma możliwość nauczenia się odpowiedniej reakcji na zwroty niekierowane imiennie do niego, a do wszystkich obecnych. Dzięki temu podopieczny ma możliwość stać się częścią grupy, co wpływa pozytywie na jego samoocenę i postrzeganie siebie.

b)   nauki czekania

Podczas zabaw grupowych często stosowana jest zasada naprzemienności
(np. gra w Memory).  Oczekiwanie często sprawia trudność osobom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Wiąże się to z zaburzonym mechanizmem stosowania odroczonej gratyfikacji – dziecko nie chce czekać; jeśli ma do wykonania zadanie, chce je skończyć jak najszybciej, aby móc cieszyć się przerwą lub przejść do innej aktywności. Dzięki nauce czekania na swoją kolej podczas zabawy, przedszkolak uczy się, że nie wszystko można robić wtedy, kiedy akurat ma się na to ochotę.

Ta umiejętność przydaje się również w życiu codziennym, np. podczas stania
w  kolejce  lub  oczekiwania  na  autobus.

c)    stosowania się do zasad obowiązujących w społeczeństwie

Pracując w grupie dziecko uczy się dostosowywać swoje zachowania do ustalonych reguł. W trakcie zajęć obowiązuje określony plan. Jest czas poświęcony zabawie, posiłkom, a także poświęcony na naukę. Każdy z uczestników zajęć powinien przestrzegać harmonogramu, by nie tworzył się chaos. Dziecko ma także możliwość zaobserwowania, że jego zachowanie wpływa na funkcjonowanie pozostałych członków grupy np. głośne wokalizy mogą rozpraszać lub wywoływać reakcję
u innych.

d)    nauki sygnalizowania potrzeb

Terapeuta pracujący z grupą musi dzielić swoją uwagę na wszystkich członków. Dzięki temu dziecko ma możliwość nauczenia się adekwatnego sygnalizowania swoich potrzeb, zgodnego z zasadami panującymi w grupie – np. zgłasza się, gdy chce coś powiedzieć lub wyjść do toalety.

2.      W jaki sposób ocenić, czy dziecko poradzi sobie w grupie?

              Na decyzję czy dziecko jest gotowe do podjęcia nauki w grupie wpływa wiele czynników. Podejmuje się ją indywidualnie dla każdego dziecka po konsultacji w zespole terapeutycznym oraz w porozumieniu zespołu terapeutycznego z rodzicami. Ocena, czy dziecko da sobie radę w grupie zależy od poziomu jego funkcjonowania, zdobytych przez nie umiejętności oraz ewentualnie występujących sprzężeń. Nie istnieją sztywno ustalone wytyczne, jednak możemy wyodrębnić wskaźniki, które pomagają zadecydować o gotowości dziecka do rozpoczęcia pracy w grupie.

Są to:

– brak pampersa – dziecko sygnalizuje potrzeby fizjologiczne,

– opanowane umiejętności samoobsługowe w zakresie czynności higienicznych
i toaletowych,

– umiejętność samodzielnego spożywania posiłku – dziecko nie wymaga karmienia,

– umiejętność pracy przy stoliku,

– wcześniejsza praca terapeutyczna w systemie indywidualnym,

– brak zachowań agresywnych i autoagresywnych.

Nie zaleca się, aby maluch od razu po diagnozie, niebędący wcześniej objęty terapią rozpoczynał swoją przygodę od pracy grupowej, ponieważ pojawia się zagrożenie, że dziecko nie opanowało jeszcze wszystkich niezbędnych, podstawowych kompetencji. Pamiętajmy jednak, że każde dziecko jest inne. Ostateczna decyzja dotycząca wyboru systemu terapeutycznego (indywidualnego lub grupowego) powinna zostać podjęta przez zespół terapeutyczny po wnikliwej obserwacji dziecka.

3.        Jak wygląda praca w grupie dzieci z autyzmem?

         Aby praca w grupie przynosiła oczekiwane rezultaty terapeuta wraz z zespołem opracowuje program zajęć, w oparciu o indywidualne potrzeby każdego dziecka. Ustala się również cele wspólne, do osiągnięcia, których dążyć będą wszyscy podopieczni. Zajęcia bazują na elementach podstawy programowej, dopasowanej do możliwości percepcyjnych dzieci. Sposoby przekazywania wiedzy opierają się na metodach przystosowanych do pracy z dzieckiem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Praca odbywa się przy stoliku i na dywanie. Dopuszcza się możliwość prowadzenia grupy przez dwóch terapeutów (wówczas jeden pełni rolę osoby wspomagającej, a drugi prowadzi zajęcia). Terapeuci mogą zamieniać się rolami, co sprzyja rozwojowi umiejętności generalizacji – dziecko uczy się reagować na polecenia wypływające od różnych osób, tym samym unikając warunkowania się na głos i zachowanie jednego
z nauczycieli.

         Przystępując do pracy z grupą, warto na początku przygotować kontrakt mówiący
o zasadach panujących podczas zajęć. W jego przygotowanie powinni zostać zaangażowani wszyscy uczniowie. Dobrze przygotowany kontrakt cechuje się:

            – przejrzystością,

            – zasad nie powinno być zbyt wiele,

          – zasady można wypisać, (jeśli dzieci potrafią czytać) lub przygotować obrazki symbolizujące poszczególne zachowania,

– staramy się unikać zwrotów zawierających słowo „NIE” – zamiast „nie krzyczymy” możemy napisać „mówimy spokojnie”,

– znajomość zasad zawartych w kontrakcie dzieci potwierdzają podpisem lub
np. odciskiem ręki umoczonej w farbie,

            – gotowy kontrakt wieszamy w widocznym miejscu.

            W utrzymaniu prawidłowego przebiegu zajęć pomaga plan aktywności. Można umieścić w nim wszystkie elementy i zajęcia, które będą miały miejsce w trakcie dnia. Poprawnie przygotowany plan aktywności pozwala dzieciom na lepszą organizację pracy oraz niweluje niepokój związany z brakiem wiedzy, co będzie działo się później. Warto również zadbać,
by system motywacyjny był atrakcyjny dla uczniów, a nagrody faktycznie motywowały do podjęcia wysiłku.

            Zajęcia przebiegają interwałowo – czas na naukę – przerwa – czas na naukę itd., według kolejności ustalanej w planie aktywności. W trakcie zajęć grupowych terapeuta może korzystać
z różnych metod terapii wspierających, takich jak np. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Arteterapii, Muzykoterapii, Treningu Umiejętności Społecznych i innych.

4.        W jaki sposób dobiera się dzieci, by praca w grupie przyniosła korzyści, a nie powodowała dodatkowy stres?

       Dzieci gotowe do podjęcia pracy w grupie powinny funkcjonować na zbliżonym poziomie. Większe korzyści osiągnie się pracując z grupą względnie jednorodną – dzieci w podobnym wieku z podobnymi sprzężeniami lub zachowaniami. Budując grupę należy pamiętać, że jej członkowie oddziaływują na siebie wzajemnie. Dziecko, niemówiące w grupie dzieci mówiących może rozwinąć swoje kompetencje językowe, jednak działa to również w drugą stronę, dlatego wybór dzieci pracujących razem nie powinien być przypadkowy. Podstawową kwestią jest dbałość o bezpieczeństwo – dzieci agresywne lub z silnie rozwiniętymi zachowaniami autoagresywnymi mogą negatywnie wpływać na samopoczucie i zachowanie pozostałych członków grupy. Wskazane jest również, by dziecko rozpoczynające pracę w grupie było możliwie jak najbardziej samodzielne.

       Celem prowadzenia terapii w grupie jest przede wszystkim przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w szkole. Dzięki odpowiednim oddziaływaniom specjalistycznym możemy zniwelować bariery utrudniające funkcjonowanie dziecka z autyzmem w społeczeństwie. Uczeń wyposażony w podstawowe kompetencje ma możliwość zmierzyć się z wyzwaniami, które stawia przed nim życie, a umiejętności nabyte podczas zajęć grupowych znajdą odzwierciedlenie na co dzień.

                                                                                                                                       mgr Agnieszka Okulska

                                                                                                                                                Psycholog